hipomak
BİLGİLER

Detaylı Bilgiler

Yavru Şanzıman Power Take Off
Aracın ana şanzımanın, PTO monte etmeye müsait bir yada daha fazla bölgesi vardır.
Yavru Şanzıman (PTO), araçtan ayrı olarak satın alınmaktadır ve ana şanzımanın PTO monte etme yeriyle uygun olmalıdır. Üst ekipman çalıştırılması gerektiği durumlarda Yavru Şanzıman (PTO) kullanılmaktadır. Yavru Şanzıman (PTO), aracın ana şanzımanına monte edilmektedir. Monte etme işlemi ana şanzımanın sağına, soluna, arkasına ve altına da yapılabilmektedir. PTO, Damperli Araçlarda, Ram Araçlarda, Kancalı Yükleme Araçlarında, Platform Araçlarında ve Yakıt Tankeri Araçlarında kullanılmaktadır. Bazı Ağır Tip Yavru şanzımanlar (PTO) İtfaiye Araçlarında, Kombine Temizleme Araçlarında ve Beton Pompalama Araçlarında da kullanılmaktadır. PTO, tek veya çift çıkışlı olabilmektedir. Hidrolik Pompa bağlantı yerine göre değişmekle beraber, çıkışlar ISO veya UNI bağlantıya uygun olabilmektedir. Yavru Şanzıman'ı devreye almak/çıkarmak için ana şanzıman debriajı ve uzaktan kontrol mekanizması kullanılmaktadır. Yavru Şanzıman'ın devreye alınması için genellikle hava vanası kullanılır ama mekanik bağlantı, elektrikli veya hidrolik mekanizmalar da seçenekler arasındadır.

Yavru Şanzımanın Kurulumu İçin Genel Kurallar
PTO kurulumunu ve ilgili aksesuarları doğrulamak için verilen detayları takip etmeniz çok önemlidir;

• PTO paketindeki verilen kurulum kılavuzundaki talimatlara her zaman uyunuz ve araç şanzıman etiket numarasını, siparişinizden önce mutlaka bildirin.
• Tarafımızdan gönderilen contaları kullanınız. Macun kullanılması sakıncalıdır.
• Kurulum işlemi tamamlandıktan sonra yağ oranı kontrol edilmelidir.
• Civatalar ve saplamalar için orta dereceli kitleme sıvısı kullanılması önerilmektedir.
• Araca uygulanacak tüm kurulum işlemleri, yağ kontrolünün doğru yapılşabilmesi için düz bir zemin üzerinde gerçekleştirilmelidir.
• Kurulum işlemleri, motor ve ana şanzıman oda sıcaklığındayken gerçekleştirilmelidir.
• Yavru Şanzıman montaj kitinin uygunluğunu kontrol ediniz.
• Debriajın doğru çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz, doğru çalışmıyorsa yeniden ayarlayın. Şanzımanın dönüşü, 5-6 saniyede durmalıdır.
• Dişli kutusundan sıradışı bir ses gelmediğini ve titreşim olup olmadığını kontrol ediniz.

Yavru Şanzımanın Kullanımı
Önemli: PTO’nun devrede olup-olmadığının anlaşılması için her zaman debriyaja basılmalıdır.
Çalışma sıcaklığı derecesi ve yüklenmesi durumunda:
Sıcaklık derecesi PTO nun kullanımına göre değişir ve aşağıdaki değerlere ihtiyaç vardır. Kısa süre için (15 dakikadan az ) max. 120ºC, uzun süre için (15 dakikadan çok) max. 100ºC.

PTO sıcaklık derecesi bazı durumlarda etkili olabilir ve aşırı ısınmalarda sıcaklığın düşürülmesi gerekmektedir;

• Ağır işlerde yağ değişimi sıklıkla yapılmalıdır.
• PTO yandan bağlandığı durumlarda dişli boşluğu kesinlikle kontrol edilmelidir.
• PTO nun kuyruktan bağlanarak ağır işlerde kullanıldığı durumlarda ilave yağlama yapılmalıdır.



Pistonlu Pompa Nedir? Nasıl Çalışır?
Pistonlu pompaların etki şekli , akışkanın pompa silindirinde piston tarafından ileri doğru itilmesi şeklinde olur. Bu bakımdan pistonlu pompalar akışkanın basınçlandırılması veya kaldırılması şeklinde çalışmaktadırlar. Bu pompalar yatık veya dik olarak çalışmaktadırlar. Basit etkili pompalar ekseriya dalma pistonlu olarak imal edilirler. Piston silindiri içinde pompa pistonu ve sızdırmazlık elemanları ile birlikte sızdırmazlığı temin edilir ve piston bu sızdırmazlık elemanları içinde ileri geri harekette bulunur. Pompa üst tarafında basınç ventili, alt tarafında emme ventili bulunur. Bunun dışında basma tarafında basınç tarafında borusu, emme tarafında emme borusu bulunur. Emme tarafı sonunda kirlilikleri pompadan uzak tutacak bir emme kovanı veya örgülü bir sepet bulunur. Emme kovanından önce bir taban ventili, emme tahtının sürekli akışkan ile dolu tutulmasını temin eder.
Pistonlu pompalarda emme ve basmada kuvvet dağılımı çok değişkendir. Bu elverişsiz durumun önüne geçmek, kuvvetlerin daha iyi dağılımını temin etmek ve eşit hacim akımı temin etmek için iki, üç ve daha fazla piston yan yana konularak kranka gelen kuvvetler dengelenir, homojen bir dağılım sağlanmaya çalışılır. Bu şekilde çok silindirli pompalar, özellikle yüksek basınçlı pompalarda kullanılmaktadır.
Pompa ile bağlantısı arasında çok defa hava kazanı konularak pompanın ani basınç yükselmelerine veya dengesiz kuvvet dağılımına karşı sakin ve kusursuz çalışması sağlanmış olur.
Su akışkanın düzensizliği ve pistonun ileri geri hareketinin belirli ölçüde düzene kavuşması için de kademeli pompalar kullanılır.
Pistonlu pompalar, pistonun yarattığı basınçtan yararlanarak sıvılar üzerine basınç uygulayıp pompalanmasını sağlarlar. Pompa pistonunun boşalttığı hacmi büyütüp, küçültmesi ile basma işlemi gerçekleştirilmiş olur. Pistonun silindir hacmini boşaltması ile oluşan düşük basınç veya vakuma emme ventilinin açılması ile sıvı dolmaya başlar. Sıvının dolması pistonun emme periyodundaki ölü noktasına kadar devam eder. Pistonun geri dönüşünde küçülttüğü hacimde sıkışan sıvı etkisi ile açılan basma ventilinden akışkan basma tarafına doğru itilmeye başlar. Bu itme hareketi yine pistonun ölü noktasına kadar devam eder. Piston bu esnada tüm sürtünme ve karşı basınçları karşılar. Bundan sonra tekrar ikinci bir strok hareketi başlar. Şekilde bir basit etkili pistonlu pompa şematik prensip resmi görülmektedir.

V Teorik basma debisi,
A Piston yüzey alanı,
q Piston kolu kesit alanı,
s Piston stroku,
N Strok sayısı veya krank milinin dev/dak olarak dönme sayısıdır. Basit etkili pistonlu pompalarda her strokta eşit hacimde sıvı basılır ve her basma periyodunda aynı pompa gücü gerekmektedir.
Dönme sayısı n, piston stroku s’e bağlıdır. Artan piston stroku ile n dönme sayısı azalmalıdır. Burada s.n= 1…….2 m/s civarında olup, pistonun doğrusal hareketinde büyük değerler almaz. Piston stroku ile dönme sayısı arasındaki sayısal bağıntı:
s m 1-0.6-0.4 > 0.4
n d/sn 0.7-1.2 1.7-4
d mm > 50 50-150 > 150
cm m/s 0.2-0.5 0.5-0.9 1-2

Eksenel Pompa
Pistonlu pompaların etki şekli , akışkanın pompa silindirinde piston tarafından ileri doğru itilmesi şeklinde olur. Bu bakımdan pistonlu pompalar akışkanın basınçlandırılması veya kaldırılması şeklinde çalışmaktadırlar.

Bu pompalar yatık veya dik olarak çalışmaktadırlar. Basit etkili pompalar ekseriya dalma pistonlu olarak imal edilirler. Piston silindiri içinde pompa pistonu ve sızdırmazlık elemanları ile birlikte sızdırmazlığı temin edilir ve piston bu sızdırmazlık elemanları içinde ileri geri harekette bulunur. Pompa üst tarafında basınç ventili, alt tarafında emme ventili bulunur. Bunun dışında basma tarafında basınç tarafında borusu, emme tarafında emme borusu bulunur. Emme tarafı sonunda kirlilikleri pompadan uzak tutacak bir emme kovanı veya örgülü bir sepet bulunur. Emme kovanından önce bir taban ventili, emme tahtının sürekli akışkan ile dolu tutulmasını temin eder. Pistonlu pompalarda emme ve basmada kuvvet dağılımı çok değişkendir. Bu elverişsiz durumun önüne geçmek, kuvvetlerin daha iyi dağılımını temin etmek ve eşit hacim akımı temin etmek için iki, üç ve daha fazla piston yan yana konularak kranka gelen kuvvetler dengelenir, homojen bir dağılım sağlanmaya çalışılır. Bu şekilde çok silindirli pompalar, özellikle yüksek basınçlı pompalarda kullanılmaktadır. Pompa ile bağlantısı arasında çok defa hava kazanı konularak pompanın ani basınç yükselmelerine veya dengesiz kuvvet dağılımına karşı sakin ve kusursuz çalışması sağlanmış olur. Su akışkanın düzensizliği ve pistonun ileri geri hareketinin belirli ölçüde düzene kavuşması için de kademeli pompalar kullanılır. Pistonlu pompalar, pistonun yarattığı basınçtan yararlanarak sıvılar üzerine basınç uygulayıp pompalanmasını sağlarlar. Pompa pistonunun boşalttığı hacmi büyütüp, küçültmesi ile basma işlemi gerçekleştirilmiş olur. Pistonun silindir hacmini boşaltması ile oluşan düşük basınç veya vakuma emme ventilinin açılması ile sıvı dolmaya başlar. Sıvının dolması pistonun emme periyodundaki ölü noktasına kadar devam eder. Pistonun geri dönüşünde küçülttüğü hacimde sıkışan sıvı etkisi ile açılan basma ventilinden akışkan basma tarafına doğru itilmeye başlar. Bu itme hareketi yine pistonun ölü noktasına kadar devam eder. Piston bu esnada tüm sürtünme ve karşı basınçları karşılar. Bundan sonra tekrar ikinci bir strok hareketi başlar. Şekilde bir basit etkili pistonlu pompa şematik prensip resmi görülmektedir. V Teorik basma debisi, A Piston yüzey alanı, q Piston kolu kesit alanı, s Piston stroku, N Strok sayısı veya krank milinin dev/dak olarak dönme sayısıdır. Basit etkili pistonlu pompalarda her strokta eşit hacimde sıvı basılır ve her basma periyodunda aynı pompa gücü gerekmektedir. Dönme sayısı n, piston stroku s’e bağlıdır. Artan piston stroku ile n dönme sayısı azalmalıdır. Burada s.n= 1.......2 m/s civarında olup, pistonun doğrusal hareketinde büyük değerler almaz. Piston stroku ile dönme sayısı arasındaki sayısal bağıntı: s m 1-0.6-0.4 > 0.4 n d/sn 0.7-1.2 1.7-4 d mm > 50 50-150 > 150 cm m/s 0.2-0.5 0.5-0.9 1-2 Pompa Basınç ve Emme Yüksekliği Pistonlu pompada pistona etki eden basınç, aşağıdaki kabullerle tespit edilmektedir. Pompa içindeki basılan sıvının akım hızı, pistonun ortalama hızına eşit olur. Basınç periyodunun piston üzerine etkidiği esnada basınç Pd Atmosfer basıncı PA ile birlikte etkimektedir. Geodezik basma yüksekliği Hd , Sürtünme yüksekliği hrd - pompa içindeki hidrolik direnç ile bağımlıdır. Hız Yüksekliği hbd. Şekildeki su üst yüzeyi ile basınç ventiline kadar olan mesafedeki ? sıvı yoğunluğundaki sıvı için Berneulli eşitliği kullanılarak stasyoner olmayan akım için, pompa içindeki taşıma kuvvetleri olarak piston basıncı; Pd=PA+? g (Hd+hrd+hbd) ve buradan geodezik basınç yüksekliği; Hd= -hrd-hbd Atmosfer basıncı ve basınç kayıpları belli olan pistonlu pompanın geodezik basınç yüksekliği belli olur. Emme periyodunda PA atmosfer basıncı, emme borusunda ve emme yüksekliğinde etki eder. Pompada ve emme borusunda basınç kayıpları; Sürtünme yüksekliği hrs Hız yüksekliği hbs Geodezik emme yüksekliği HS Sıvının buhar basıncı PD, atmosfer basıncına karşı etkiler. Piston basıncı Ps, emme periyodunda alt su yüzeyi ile basınç ventili arasında: hom -500 0 100 500 1000 PA kPa 107 101 100 95 90 Emme periyodundaki piston basıncı PD-Sıvının buhar basıncına bağlıdır. Bu, yükselen sıcaklık t ile artar ve atmosfer basıncına karşı etki eder. Su için geçerli olan buhar basıncı değerleri: t ºC 10 20 40 80 100 Pd kPa 0.6 1.2 2.3 7.4 47.4 101.3 Normal kaynama noktasında buhar basıncı, atmosfer basıncına eşittir. Sıvının kendine basınç kayıpsız emilmesi mümkün değildir. Atmosfer basıncı, buhar basıncı ve basınç kayıpları geodezik emme yüksekliğini; HS= 10-20 ºC su sıcaklıkları için geodezik emme yüksekliği ortalama olarak 6 m alınır. 70 ºC de yaklaşık sıfırdır. Bu durumda pistonlu pompaya su sevk edilir. 1.3 Basma Yüksekliği ve Özgül İş: Emme yüksekliği Hs, Toplam Geodezik basma yüksekliği Hg: Hg=Hd+Hs dir. Aynı şekilde basınç hız yüksekliği hbd ve emme hız yüksekliği hbs toplamı, hız yüksekliği hb adını alır: hb=hbd+hbs Basınç sürtünme yüksekliği hrd, Emme sürtünme yüksekliği hrs olduğuna göre, toplam sürtünme yüksekliği: hr=hrd+hrs olur. Emme ve basma tarafları basınçları için yazılan eşitlikler PK eşitliğinde yerine konulacak olursa ve sıvı buhar basıncı ihmal edilerek piston basıncı için toplam basma yüksekliği, olur. Pompa toplam basma yüksekliği, geodezik basma yüksekliği, sürtünme yüksekliği ve hız yüksekliği toplamına eşittir. Yukarıdaki eşitlikten pompa özgül işi; Y=g H=g(Hg+hr+hb) olur. Bu özgül iş, pompaya emilen birim su kütlesi içindir. 1.4 Hidrolik Verim: Sürtünme yüksekliği hr, Pompa iç sürtünme kaybı hrp Boru bağlantılarındaki dış basınç kaybı hrR toplamına eşittir: hr=hrR+hrp Bir pistonlu pompada iç basınç kaybı hrp, 2 m den daha azdır. Bir pompada gerçek basma yüksekliği He, Geodezik basma yüksekliği Hg ve boru bağlantılarındaki, boru ve armatürleri basınç kayıpları hrR toplamlarından meydana gelir. Bu her iki basınç kayıpları toplamı faydalı basma yüksekliği veya gerçek basma yüksekliğidir: He=Hg+hrR Hidrolik verim için iç dirençler (hrp+hb) pompa için belirlenir. O halde gerçek basma yüksekliği için: Basınç Cebi - Hava Cebi: Basınç kuvvetlerinin azaltılması ve basınç kayıplarının en aza indirilmesi için emme ve basma borularına, ventil yakınına hava cebi yapılır. Bu kısımlar sayesinde akımın sinüsoydal hareketi önlenmiş olur. Buralardaki hava yastığı sayesinde sıvı koç vuruşunun önüne geçilir. Hava cebindeki, hava hacminin emilme ve basılması esnasında azalır veya çoğalır.Hava Cebi-Hava hacmi farkı, pompanın basma hacmi Vh=AS’e eşittir. Pompa Basit etkili Çift etkili Üç etkili 0.55 Vh 0.21 Vh 0.01 Vh Mekanik Yapilar: Pompa yataklarindaki mekanik yapilar ve boru baglantilarindaki sürtünme sonucu olarak pompa milindeki Pe gerçek güç, teorik güçten daha büyüktür. daha önce yazilan Ve, Ye, Pe efektif büyüklükleri, aşagidaki ifadede oldugu gibi yerine konularak herhangi bir pompa için gerçek güç yazilabilir. Pistonlu pompalardan toplam verim, 0.7-0.95 civarindadir. Küçük pompalar için 0.6-0.7 olur. Pistonlu Pompalarda Debi Hesabi: Pistonlu pompalarda pistonun ileri geri hareketi ile pistonun boşaltilmiş oldugu A.s sivi hacmi emme ventilinin açilmasi ile z hacmine dolar. Pistonun sola hareketi ile bu sefer basma ventilinin açilmasi ile A.s hacmi kadar sivi basma borusundan üst depoya basilmiş olur. Bir kranktan hareket alan piston, birim zamanda n defa bu hareketi tekrarladigindan teorik olarak;debisinde siviyi basmiş olur. Pistonlu pompanin emme ve basma zamanlarindaki basinç dalgalanmalarini karşilamak için pompa ile boru baglantisi arasina bir hava deposu konur. Bu depo sayesinde pompa, sakin ve kusursuz bir iş yapmiş olur. Kaldirma pistonlu pompalarda ise pistonun yukari hareketi esnasinda emme ventili açilir. A.s kadar sivi emilmiş olur. Bu esnada piston üzerinde bulunan kisimdaki; (A-q) . s kadar sivi basinçli boru tarafina kaldirilmiş olur. Buradaki q kesiti piston kolunun kesitidir. Pistonun geri dönmesi esnasinda, pistonun altinda bulunan sivi hacmi A.s , açilan basinç ventilinden geçerek pistonun üzerine dolar. Bu esnada piston üzerindeki (A-q).s hacmi kadar hacim boşalmiş oldugundan; A.s-(A-q).s = s.q kadar sivi basinçli boru tarafina itilmiş olur. Pompa bu durumda, (A-q).s+q.s=A.s kadar sivi basilmiş olur. Burada q kesiti, A kesiti yaninda çok küçüktür. Büyük bir kisim iş, yükseltmeye harcanir. q Kesitinin ihmal edilmesi halinde basit etkili pompa ile çalişilmiş olur. Bu pompalar özellikle ihmal kuyularla kullanilirlar. 40 m.’nin üzerindeki basma yüksekliklerinde pistonun sızdırmazlığı yeterli olmaz. Bu durumda pompa, boru pistonlu olarak dizayn edilir. Çift Etkili Pistonlu Pompalar: Büyük su kütlesinin basılmasında çift etkili pistonlu pompalar kullanılır. bu pompalar dalma pistonlu olarak imal edilirler. Çift tesirli olduğundan, pompa iki emme ve iki basma supapına sahiptir. Yatay çalışan pompada iki basınçlı hava deposu bulunur. Bu pompadaki hava ve su hacimleri, bir bağlantı borusu ile birbirine bağlıdır. Pistonun sağa doğru hareketinde piston, A.s hacmini emer. (A-q).s hacmini hava deposuna basar. Geri hareketinde (A-q).s kadar hacmi emer ve A.s kadar suyu basar. Bir devirde pompanın basacağı su miktarı: (A-q).s+A.s= (2A-q).s kadar basar. Kademeli Pistonlu Pompa (Diferansiyel Pompa) Sıvı basılmasında ve kuvvet iletimindeki dengesizlikleri gidermek için basit etkili pompada olduğu gibi, kademeli pompa ile belirli bir derecede bu mahzur giderilmiş olur. Pistonun sağa hareketinde A.s kadar sıvı emer ve aynı zamanda sağa (A-q).s kadar sıvı basar. Pistonun sola hareketinde A.s kadar hacim basar ve basınç ventilinden yukarı A.s kadar sıvıyı iter. Bu esnada sağ tarafta (A-q).s kadar hacim basılmış olur. Bu esnada basınç borusunda; A.s-(A-q).s=q.s kadar sıvı basınç borusunda bulunur. Pompa kırankının bir devrinde; (A-q).s+q.s=A.s kadar sıvı basılmış bulunur. Kademeli pompa bir hareketinde aynı miktar sıvıyı basar. q =A/2 olduğunda sıvı basılması her iki tarafta da aynı büyüklükte ve her iki tarafta da aynı büyüklükte iş gereksinimi vardır. Diferansiyel kaldırma pistonlu pompa da aynı şekilde çalışır. Pistonun yukarı çıkması esnasında pompa, (A-q1).s kadar sıvıyı kaldırır. Pistonun aşağı inmesi halinde q1.s hacmi, basınçlı boru tarafına basılır. Bu durumda teorik akım hacmi: olur. Büyük basma yüksekliği için borulu diferansiyel pompa kullanılır. pistonun hareketi esnasında hesaplanan hacim akımı, pompa tarafında gerçekte basılamaz. Gerçek akım hacmidir. Bu oran da 0.93-0.98 arasında alınır. Bu basılan hacimdeki küçülme: 1. Ventiller, piston sızdırmazlığı, geri tepme ventili veya manşon gibi sızdırmazlık elemanlarındaki sızdırmazlıkların tam olarak havanın da emilmesi, 2. Emme halinde havanın pompa içine girmesi veya su ile birlikte havanın da emilmesi, 3. Emme ventilinin açılmasının gecikmesi veya kilitlenmesi, 4. Büyük basınçlarda pompa malzemesi ile basılacak maddelerin elastikiyetinden dolayı meydana gelir. Volumetrik etki derecesi pompanın aşınması nedeni ile 0.90’nın altına düşer. Sıvılarının viskozite nedeni ile hesaplarda % 5-10 civarında daha düşük alınır. Pistonlu Pompa Hesabı: Pistonlu pompanın karakteristik ölçüleri olarak, pompanın birim zamanda bastığı sıvı hacmi, Teorik basma hacmi, Volumetrik verim olduğuna göre, Basit etkili ve tek silindirli pompa için teorik akım hacmi, strok hacmi ve dönme sayısı verilerek; J burada mümkün çalışma hacmi sayısı olduğuna göre; n=40-300 dak-1 cm, pompa içindeki ortalama akım hızı, cm=2 sn =2 m/s’nin üstüne çıkmamalıdır. Artan vizkozite ile cm azalmaktadır. xH strok oranı olarak, xH=s/D=0.6-1.2 olarak seçilir. Burada s=xH.D Basit etkili pompa silindiri yahut piston çapı D’dir. Çift etkili pompada ihmal edilen piston kolu kesiti ile yaklaşik çap elde edilmiş olur. Pi,th sivi basinci, d Piston kolu çapi olduguna göre xH ve D eşitliklerinden hesaplanan strok s ve krank tarafinda kaybolan piston kolu hacminden yararlanilarak hesaplanan piston çapi D1 bulunur. Ventil Hesabi: Sürelilik denkleminden; Asi csi = A.c Yahut maksimum piston hizi kullanilarak; Asi csi ,mak = A.cmak Yeterli yaklaşimla cmak., krank çevre hizina bagli olarak, (cmak. = piston maksimum hizi) olduguna göre ompanin yüksek dönme sayilarinda yahut büyük özgül basma işinde csi,mak.=1-4 m/sn civarinda alinir. Ventil Açikligi: Asp csp, mak=A cmak. Burada ventil açikligi her zaman kesit olarak doldurulamaz. Tam açik ventilin aralik yüzeyi, u çevreyi gösterdigine göre ve U büzülme sayisi olduguna göre; U hmak U csp,mak=A.cmak csp, mak=10 m/s kadar alinabilir. Küçük ventil stroku ve ventili dalgalanmasindan dolayi csp, mak. Csin, mak ‘dan daha büyüktür. Açıklık oranı, süreklilik denkleminden elde edilir. Bu oran, 0.3-1 arasında değişir ve artan dönme sayısı ile küçülür. Büzülme Sayısı U (Kontraksiyon sayısı): Düz oturan ventil için; 0.6-0.9 Konik oturan ventil için 0.8-1.0 arasında alınır. hmak=10 mm kadar alınır. yavaş açılan ventillerde ise; hmak=20 mm kadar alınır Kapama gecikmesi, sert ventil vurmasından dolayı deformasyon, kapama yüzey sıklığı, malzeme ve yay durumundan dolayı büyütme faktörü alınır. Tabak ventilde 10 cm2 kesit alanı ortalama olarak alınır. Büyük su miktarı geçişlerinde tabak ventil bizi maksada uygun olmayan ölçülere götürür. Buna göre diğer bir grup ventil de birçok küçük tabak ventilin birleşmesinden tek ve çok aralıklı ventiller kullanılmaktadır. PİSTONLU POMPA HESABI VERİLENLER D= (Piston Çapı) 75 mm N 500 d/dak Strok 200 mm 1) Veri Hesabı (VH): VH = VH = VH = 8.83125.10-4 m3 2) Debi Hesabı (Q): Q=VH x n Q=8.83125.10-4x Q=7.359.10-3 m3/sn 3) Piston Boyunun Hesabı: L=3,5.D L=(3,5).(200) L=700 mm 4) Eğim Açısının Hesabı: VH=z. D= z Piston sayısı (1) Rz= VH=z. VH= VH= VH= 5- Basınç Hesabı: Po= Ortalama basınç değeri 10.000-20.000 arasında seçilir. Po=10.000 kp/cm2 1531190,9 = 2,34.1012 = P= P= 0.4273 kp/cm2 P=4273 kp/m2 6- Döndürme Momenti Hesabı: Md= N: [kp.cm/sn] Güç P Basınç (kp.m) Md= Md=0.6 kp.m 7- Güç Hesabı: N= N= N=3140 Kp cm/sn N= N=0.307 KW 8- Yay Hesabı: L = 50 mm d = 5 mm 2r = 45 mm f = 5 mm Z Sarım Sayısı Hesabı L = (2+1.5).d + f +0.1.d.z z = z = z = 6.81 z = 7 9- Silindir Bloğundaki Silindirlerin Sıralandığı Çapın Hesabı: Rz = Rz = Rz = 14.92 mm. 10- H Strok Mesafesinin Hesabı: tan H=tan . 2 Rz H= tan 81. 2.(14.92) H=188.4 mm 11- Toplam Döndürme Kuvveti Toplam Döndürme Kuvveti=59,56 kp 12- Mil Çapının Tayini: St-60 malzeme için; Makine elemanları kitabından, Burulmada tam değişken zorlama sınırı 16 kp/mm2 Burulmada titreşimli zorlama zorlama sınırı 22 kp/mm2 Eğilmede tam değişken zorlama sınırı 28 kp/mm2 Eğilmede titreşimli zorlama sınırı 43 kp/mm2 Kopma Sınırı 60..................72 kp/mm2 St 60 malzeme için; m=1.80 kp/mm2 N: [Kp cm/sn] Güç W= rad/sn Açısal Hız d : cm Mil Çapı N=Md.W W= Md= 0.6 kp.m = 60 kp.cm. N= 3140 kp.cm/sn W= d = 2.5 cm = 25 m = 25 mm alınır. 13- Tayin Edilen Milin Burulma Kontrolü Wb= (cm3) Mb=100.729 . r Mb= 200.729 (1) Mb= 200.729 kp.cm Wb= Wb= Wb= 0.1962 cm3 =102.28 kp/cm2 St 60 için, olduğundan mil burulmaya karşı mukavemetlidir. 14- Kopma Yükü Hesabı: Pmax=Kopma Yükü (Kp) Fo=Milin Kesiti (mm²) St 60 için, 60....72 kp/mm² Pmax= Fo= Pmax= Pmax = 60.78,5 Pmax = 4710 kp 15- Yayın Mukavemet Kontrolü P = 30 kp r = 22.5 mm = 2.25 cm d = 0.5 cm olduğundan mukavemet kontrolü sağlanır. 16- Tel Çapı Kontrolü: d = 0.496 cm (Başta tel çapını 0.5 cm seçilmişti, seçilen çap doğrudur.) Yayın Yüksüz Boyu LO=L+f LO= 50+5 LO=55 mm 17- Debi Düzgünsüzlüğünün Hesabı: Q1= Q2= Q3= Q4= d= Piston Çapı= 75 mm=7.5 cm H= Strok =188.4 mm=18.84 m W=Açısal Hız = 52,4 (l/sn) W= N=500 D/dak Oº- 5º için; 10º için; 15º için; 20º için; 25º için; (Derece) cm3sn0º910,515º925,4810º934,22 15º934,6320º920,4002 5º905,939 Qmax=934,63 cm3/sn Qmin=905,935 cm3/sn 1.BÖLÜM GİRİŞ Genel olarak pompalar sıvıların belirli bir noktadan başka bir noktaya geçişini sağlayan makinalar olarak tanımlanabilir. Bu durumda sıvıların taşınması değişik şekillerde yapılabilmektedir: İleri geri hareket eden bir piston vasıtasıyla ( pistonlu pompalar ), hızla dönen kürekli bir çark ile ( santrefüj pompa ), basınçlı su püskürterek (su püskürtme pompaları, hidrolik basınç pompaları ), basınçlı buhar veya hava püskürterek ( enjektör ) Pistonlu pompalarda suyun taşınması bir silindir içerisinde ileri geri giden bir piston yardımıyla yapıldığından su ancak kesik kesik taşınmaktadır. Bunun için emme ve basma donanımlarını zaman zaman açıp kapayan ventillere ihtiyaç duyulmaktadır. Suyun borular içindeki kesintili hareketlerin önüne geçmek üzere ,su donanım borularına verilmeden önce bir basma vasıtasıyla hava kazanına verilir; ve buradaki az çok değişmeyen basınç ile sürekli olarak donanım borularına gönderilir. Santrefüj pompalarda ise olay daha farklılık göstermektedir. Üzerinde kürekler bulunan bir çark vasıtasıyla su, fırlatılarak taşındığından burada ventillere ve hava kazanına ihtiyaç yoktur. Hidrolik basınç pompalarında ise yine ventiller ve bir basma hava kazanı kullanılmaktadır. Aynı şekilde basınçlı hava pompaları kesintisiz ve ventilsiz çalıştıkları gibi basınçlı buhar pompaları kesik kesik ve ventillerle çalışır. Bu pompaların en çok kullanılan tipleri pistonlu ve santrefüj pompalardır. Günümüzde santrefüj pompaların kullanım alanları pistonlu pompalara göre daha geniştir. Bunun yanında pistonlu pompaların devirleri santrefüj pompalara göre daha yüksek olsada ,santrefüj pompalar yüksek devirlerde çalıştıklarından ,hareket almak için yüksek devirli makinalara ihtiyaç duymaktadırlar. Pistonlu pompaları bir başka ifadeyle şöyle tanımlayabiliriz: Statik halde bulunan sıvıyı harekete geçiren, sisteme belirli basınçta ve debide basan elemanlar olarak ta tanımlamak mümkündür. Pompalar, kavramalarla dairesel hareketlerini istenen güce göre bir elektrik motorundan alırlar, bu şekilde elektrik enerjisi mekaniksel enerjiye, mekaniksel enerjide hidrolik enerjiye dönüşmektedir. Pompalar kullanım amaçlarına, yapıldıkları malzemelere, bastıkları sıvılara ve şekillerine göre sınıflandırılabilirler. 1.1 Pistonlu Pompaların Kullanım Alanları : ? Petrol üretim tesislerinde, ? Gübre tesislerinde, ? Makinecilikte, ? LPG tesislerinde, ? Su tahliye işlerinde, ? Yağların basınçlı iletiminde, ? Çamurumsu madde boru hatlarında, gibi çeşitli alanlarda pistonlu pompalar kullanılmaktadırlar. Genelde pompaları iki ana kategoride toplamak mümkündür: DİNAMİK: Bu sınıftaki (kategorideki ) pompalarda makine içerisindeki akışkanın hızlarını, boşalmanın oluşmasını kolaylaştıracak derecede arttırmak için akışkan üzerine sürekli olarak enerji eklenir. Bunun sonucunda pompanın ötesinde bir basınç artışı sağlanır. YER DEĞİŞTİRME: Bu sınıflandırmada, enerji; istenen sayıda ve kapalı akışkan içeren bölgelere hareket sınırlarına bir veya birkaç kuvvet uygulaması periyodik olarak eklenir. Bunun sonucunda pompa içerisindeki akışkanın boşaltma borusundaki, valflerden geçmesi için gerekli basınçta doğrudan bir artış olur. Bu sınıflandırmanın yanı sıra pistonlu pompalar etki şekillerine göre de sınıflandırılmaktadırlar. 1. Bir Etkili Pompalar 2. İki Etkili Pompalar 3. Diferansiyel Pompalar 1. Bir Etkili Pompalar Ve Çalışma Prensibi: Bu pompalar kaldırma ve basınç pompaları olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır.Eğer Şekil-1 Bir Etkili Yatık Pompa su silindirden pistonun kaldırılması ile çıkıyorsa pompa bir kaldırma pompası, su veya akışkan silindirden pistonun yaptığı basınç etkisi ile çıkıyorsa pompa bir basınç pompasıdır. Bir etkili pompalar daima bir dalma pistonla, dik yada yatık yapılmaktadırlar. Şekil-1 de görüldüğü gibi Z pompa silindirinin içinde, bir dalma piston K ileri geri hareket etmektedir. Silindirin üst tarafında basma ventilleri ve alt tarafında ise emme ventilleri vardır. Su veya akışkanımız alt hazneden emme borusu tarafından pompanın silindirine alınır, oradan da piston vasıtasıyla boru donanımına basma borusu ile verilir. Suda bulunabilecek çöplerin ve çamurların boru donanımına ve pompa silindirine girmemesi için emme borusunun başında bir süzgeç bulunmaktadır. Pistonun silindirden geriye doğru gitmesiyle silindirin içinde belirli bir hacim boş olarak kalır; bu boşluktan dolayı silindirin içindeki basınç düşecek ve suyun alt tarafındaki yüzüne gelen atmosfer basıncının etkisiyle emme ventili açılır, böylelikle silindir içinde boş kalmış olan hacim dolmuş olur. Piston hareketine devam edip ölü noktaya geldiğinde emme ventili kendi ağırlığı ile yada bir kuvvet etkisi ile kapanacaktır. Pistonun silindir içine geri gelmesi ile silindir içerisindeki basınç artacaktır. Bununla birlikte basma ventilleri açılacaktır. Piston yoluna devam ederek silindir içindeki akışkanı basma borusuna doğru iter, ve akışkanı boruya iletir. Pistonun hareketi bittiği zaman basma ventilleri kapanır. Böylece pompamız akılkanı basmış olmaktadır. 2. İki Etkili Pompalar Ve Çalışma Prensibi: İki etkili pistonlu pompalarda dik veya yatık olarak yapılmaktadırlar. Bu pompaların pistonları genel olarak dalma piston şeklindedir. Dalma pistonlarda iki etkili bir pompada bir veya iki adet olabilmektedir. İki pistonlu pompalarda her bir piston diğerine demir çubuklar ve kollarla bağlıdırlar. Bu suretle birinin hareketini diğeri de alabilir. Şekil-2’ de bir pistonla çalışan iki etkili pistonlu pompa görülmektedir. Piston silindirden dışarı çıkarken, sağa doğru giderken sol tarafa doğru su veya sıvı dolar. Yine şekil-3 ve şekil-4’te iki etkili dik dalma pistonlu pompa resmi görülmektedir. Bu tip pistonlu pompalarda pistonun silindirden dışarı giderken verdiği su miktarı ve dolayısıyla çalışması için gerekli olan güç, pistonun silindirin içine doğru geldiği zaman verdiği su miktarından ve gücünden daha küçüktür. Şekil-2 İki Etkili Yatık Pompa Şekil-3 Dik iki etkili pompa Şekil-4 Ventilleri kolay kontrol edilen Dik iki etkili pompa 3. Diferansiyel Pompalar Ve Çalışma Prensibi : a-) Diferansiyel emme basma pompalar : Bu tip pompalar dalma pistonlu, dik ya da yatık şekilde yapılmaktadırlar. Şekil-5 te diferansiyel pompaya ait bir resim görülmektedir. Piston silindirden çıkarken yani sağa doğru giderken sol taraf boş hacim kadar sıvıyı emer ve sağ tarafın hacminde sıvıyı da basar. Piston geri geldiği zaman ise bu olayların tam tersi yaşanacaktır. Şekil-5 Yatık Diferansiyel Pompa b-) Diferansiyel kaldırma pompaları: Bu tip pompalarda, karşılık piston konularak yalnız kaldırma pompalarda olan tek taraflı kuvvet bölümü düzeltilmiş olunmaktadır. Piston yukarı doğru giderken sıvı emilir, aynı zamanda pistonun üst tarafında olan suda basma donanımına geçmektedir. Pistonun aşağı doğru hareketinde ise açılan piston ventilinden sıvı pistonun üst tarafına geçer. 1.2. Pistonlu Pompaların Bazı Parça Resimleri Ve Fotoğrafları : 9 elemanlı pompa Dişli pompa Dişli pompası 6 elemanlı pistonlu pompa Hidrolik yön denetimi Güç aktarma kutusu Hidrolik yön denetim valfi Sınır kontrol Pistonlu Pompa Pistonlu Pompa 2.BÖLÜM DEĞİŞİK PİSTONLU POMPA TİPLERİ VE KONST. ŞEKİLLERİ Günümüzde kullanımı oldukça azalan pistonlu pompalar kullanıldıkları alanlara göre değişik tipte ve buna bağlı olarak ta farklı konstrüksiyon şekillerinde imal edilmişlerdir. Şimdi bu pistonları aşağıdaki gibi sınıflandırıp bakalım: A-) El ile çalıştırılan pistonlu pompalar B-) Kayış ve kasnakla çalıştırılan pistonlu pompalar C-) Elektromotorlarla çalıştırılan pistonlu pompalar D-) Patlamalı motorlarla çalıştırılan pistonlu pompalar E-) Buhar makinaları ile çalıştırılan pistonlu pompalar 2.1. EL İLE ÇALIŞTIRILAN PİSTONLU POMPALAR El ile çalıştırılan pistonlu pompalar sadece insan gücü kullanılarak çalıştırılmaktadırlar. Bir pompanın el ile çalıştırılabilmesi için özellikle pompanın sürekli olarak işlememesi gerekir. Aksi halde piston kolu ne kadar büyük ve giren kuvvet de ne kadar küçük olursa olsun saatlerce sürecek bir iş el ile yapılamaz. El ile çalıştırılan pompaların hepsi bir manivela kolu kullanırlar. Bu kollar değişik tiplerde olabilir. Bu pompaları çalıştıracak olan insanın gücü görülecek işin süreceği vakitle değişir. Suyu derin olan kuyularda, piston ve krank mekanizmasının ağırlıklarının denkleştirilmesi için bir ikiz pompa kullanılır; bu pompanın iki pistonu 180 derecelik bir açı farkı ile iki kere bükülmüş bir krank ile çalıştırılır. Bu şeklide bir mekanizmanın önüne bir dişi tertibatı konularak, basılan suyun yüksekliğini daha arttırmak imkanı vardır. 2.1.1 Emme Kaldırma Kuyu El Pompası Emme kaldırma kuyu el pompası bir silindir ve dövme demirden bir borudan ibarettir. Emme ventili olarak köseleden bir klape kullanılmaktadır. Su geçirmezliği flençli kösele ile elde edilen piston ve onun üzerindeki ventil pirinçtendir. Ara borunun boyu seçilirken silindirin alt tarafı bir metre kadar toprağın altına geçebilmelidir bu suretle pompa dondan korunmuş olur. Bundan manda pompa çalışmadığı zaman borunun içindeki suyun akabilmesi için ara borunun üzerine ufak bir delik delinir, bu şekilde borunun içindeki suyun donarak boruları çatlatmasının önüne geçilir. Suyun kuyu içindeki yüzünden itibaren, emme yüksekliği 7 metreden daha büyük olmamalıdır. 2.1.2 Emme Kuyu El Pompası Emme kuyu el pompası bir emme pompasıdır. Emme ventili ve piston ventili köseleden yapılmış klape şeklindedirler ve kolayca sökülüp kontrol olunabilir. Bu tip pompanın da maksimum emme yüksekliği 7 metredir. 2.1.3 Pis Sular İçin El Pompası Şekil 6’da gösterilen pis su pompasının pistonu krom ve köseleden yapılmıştır. Piston üzerindeki ventilde su geçmezlik sert kauçuk ile sağlanır; bu ventilin geçit alanı oldukça büyüktür. Uzun bir şaftı olan emme ventilinde de su geçmezliği elde etmek için sert kauçuk kullanılır. Pompanın donlarda çatlamaması için, kol kaldırılıp piston aşağı tarafa doğru bastırılarak, silindirin içindeki su boşaltılır; zira piston ventili alt durumda emme ventilinin pinine dayanır ve (b) ile gösterilen parça (a) manivela kolunu kaldırır, bu da her iki ventili açar. Şekil- 6 Pis sular için el pompası 2.1.4. Maden Ocağı El Pompası Bu pompa iki adet bir etkili kaldırma pompasını bir araya getirerek elde edilen bir ikiz konstrüksiyonlu pompadır. Her iki kol iki veya dört işçi tarafından işletilebilir. Maden ocaklarında çok sık kullanılan bu pompa bir demirden çerçeve veya dört tekerlek üzerine konularak çalıştırılabilir. Bu pompa yalnız emme pompası olarak çalışmayacak olursa bu taktirde basma veya kaldırma etkisini de sağlamak üzere silindirlerin üzerine birer kapak ve bir salmastra kutusu eklemek lazımdır. 2.1.5. Diyaframlı El Pompası Şekil 7’de gösterilen diyaframlı el pompası kesit resmi, bilhassa yapı ve inşaat yerlerinde içinde yabancı parçalar bulunan veya ağır olan sıvıların taşınmasında kullanılır. Bu pompalarda piston yerine bir bilezik şeklinde lastik, sert kauçuk, kromlu kösele veya deri kullanılır. Kösele deri veya lastikten bilezik pompanın alt ve üst parçaları arasında sıkıştırılır ve ortasına da bir parça bağlanarak hareket etmesi sağlanır. Burada emme ventili olarak üzerine lastik geçirilmiş bir demir bilye kullanılır. Pompanın basma ventili olarak diyaframın ortasına konulmuş bir tabak ventili vardır. Bu pompanın çalışma prensibi aynen bir etkili bir kaldırma pompası gibidir. Lastikten, köseleden veya deriden diyaframın yukarı kaldırıldığı zaman pompanın iç hacmi büyük, dolayısıyla basınç düşer ve emme ventili açılarak sıvı içeriye girer. Aynı zamanda diyaframın üzerine bulunan sıvı da yukarı kalkar ve borudan taşarak akar. Diyafram aşağıya doğru inerken emme ventili kapanır ve basma ventili kapanır. Şekil-7 Diyaframlı El Pompası 2.1.6. İki Etkili El Pompası Şekil 8 ve 9’da iki etkili el ile çalıştırılan bir pompa gösterilmektedir. Bu pompada pistonun su geçmezliği flençli kösele ile elde edilmiştir ve pistonunun ortasında bulunan bir manivela kolu ile hareket sağlanır. Pistonun her iki tarafının ortasında bulunan silindir kısmı basma donanımına bağlı bulunur ve köseleden flençler silindire iyice sıkıştırılır. Bu şekilde oldukça iyi bir su geçmezlik elde edilir. pompa çalışırken pistonun silindirin içinde köşeler üzerinde dönerek sıkışmaması için piston ve silindire yeter bir uzunluk verilmiştir. Pompayı çalıştıran kol basma su donanımı içinde çalıştığında bu kolun salmastra kutusunun hava kaçırmak ve dolayısıyla emme etkisini düşürmek tehlikesi de yoktur. Silindir kapaklarının yarı yuvarlak şeklide yapılması daha iyi bir mukavemet sağladığından başka silindir içinde verimi düşürmek ihtimali olan yerlerin hacmini de küçültür. Şekil-8 : İki etkili pistonlu el pompası Şekil-9 :Yandan görünüş 2.1.7. Niagara El Pompası Şekil 10’da niagara pompası denilen iki etkili ve iki pistonlu bir el pompası gösterilmektedir. Pompa şaftına bağlı bir kol ile çalıştırılır; şaftın üzerine iki kollu bir parça kama ile bağlanmıştır ve bu parçanın her bir kolu bir dilimli pistonu çalıştırır (F) piston alanı (s) piston stroku ise pompanın verdiği su miktarı bir stok için (2F.s) eder, yani bu pompa tek etkili pompanın tam iki misli su verir. Bu pompanın çalışma tarzı şu şekildedir. Pistonların iç alanları suyu aşağıda sol taraftaki ventilden emerler ve yukarıda sağ taraftaki ventilden basarlar. Pistonun dış alanı ise suyu aşağıda sağ taraftaki ventilden emerler ve yukarıda sol taraftaki ventilden basarlar. Pompanın anlatılan birinci etkisi şekilden görülmektedir. İkinci etkisini anlamak için altta sağdaki ventilden üstündeki bölme ile üstte soldaki ventilin altındaki bölmeyi şekildeki kesitte gösterilemediği halde, bir kanalla bağlı olduğunu düşünmek lazımdır. Bu pompa küçük ölçülerle yapılabildiği halde oldukça büyük su miktarı taşıyabilir; yalnız pompada bulunan her iki dilimli pistonun ayrı ayrı su geçmezliğini her bir taraf için sağlamak lazımdır. Pompanın emme yüksekliği 7 metredir, basma yüksekliği ise 20 ile 25 metre arasındadır. Şekil-10 Niagara el pompası 2.1.8. İki Etkili Düşey Eksenli El Pompası Bu tip pompalarda bir birine karşı hareket ederler, bunlara bağlı ventillerde pirinç bilyalar vardır. Her zaman yukarı doğru giden piston hem emer hem de basar, aşağı giden pistonun ise hiç bir etkisi yoktur ve ancak su sütunu içinde aşağıya doğru hareket eder. Bu pompa bir kolun yardımıyla, el ile çalıştırılabileceği gibi, kasnak ve kayışla bir iş makinesine bağlanarak da çalıştırılır. Bir alt ventil kullanıldığı halde emme yüksekliği 6 metre ve toplam taşıma yüksekliği de 10 metredir. 2.1.9. El Pres Pompası Pompanın ana parçasının malzemesi top çeliğidir; piston ve bütün ventiller nikel çeliğinden, kapak vidaları çelikten; kroset ve mekanizma donanımı dökümden ve manivela kolu da dövme demirden yapılmıştır. Pistonun su geçmezliği kösele ve kızıl dökümden bileziklerle sağlanır. Maksimum basıncın aşılmaması için ağırlıklarla çalışan bir emniyet ventili vardır. Manometreye gelen basınç birdenbire düştüğü zaman, manometrenin bozulmaması için sıvıyı veren kanalda otomatik olarak kapanan bir ventil vardır; Aynı zamanda manometreyi boşaltmak için bir boşalma ventili konur. Pres pompaları bir biri içine geçirilmiş iki pistonla da yapılırlar; büyük çaptaki piston hazneyi doldurmaya ve küçüğü de basmaya yarar. Basınç, verilen bir miktarı geçince büyük piston kullanılmaz ve küçük pistonla istenilen basınca kadar basılır. 2.2. KAYIŞ VE KASNAKLA ÇALIŞTIRILAN POMPALAR Küçük ve orta güçlü pompalar kayış ve kasnakla çalıştırılır; genel olarak bir pompayı kayış ile çalıştırabilmek için yalnız güç bir rol oynamaz. Eğer pompanın çalıştırılacağı yerde bir transmisyon şaftı varsa tabii olarak ilk akla gelecek şey pompayı bu şafttan bir kayış ile alınacak hareketle çalıştırmaktır. Bundan başka elde yüksek devirli bir patlamalı motor veya elektromotor varsa pompanın devir adetleri nispeten küçük olması gerektiğinden yine bir kasnak ve kayış tertibatı düşünülür. Eğer pompayı çalıştıracak transmisyon şaftının devir adetleri yüksek ise pompa ile transmisyon şaftı arasına bir karşılık dişli tertibatı konularak, dişli çarklar veya 2 kayış vasıtasıyla devir adedi istenildiği kadar küçültüldükten sonra pompa çalıştırılır. Krank mekanizmasıyla çalışan pompalarda çalıştıran kayışa gelen etki hiç durmadan değişir; bir etkili pompalarda da kayışa gelen çevre kuvveti sıfırdan maksimum bir karşılığa kadar büyür ve aynı şekilde küçülür. Kayışın çevre kuvvetinin büyümesi ve küçülmesi bilhassa bir etkili pompalarda geniş sınırlar arasında olduğundan bu tip pompalar ancak küçük güçler için kayışla çalıştırılırlar. Kaide olarak daima iki adet bir etili pompa krankları 180º farklı olmak üzere bir krank şaft üzerine bağlanır ve bir kayış ile çalıştırılır, (ikiz pompalar). Kayışa gelen kuvvetin kabil olduğu kadar değişmemesi lazım olan yerlerde (elektromotorlar gibi) 3 adet bir etkili pompayı krank açıları 120º olmak üzere bir şafta bağlarlar ve bir kayış ile çalıştırırlar (üçüz pompalar) Büyük su miktarları için iki adet iki etkili pompa da 90º lik krank açısıyla bir şafta bağlanabilir. Kayışın çevirdiği kasnağı volan şeklinde yapmak ancak yüksek devirli çalıştırma makinaları (elektromotorlar) kullanıldığı zaman bir fayda vermez. Zira devir adedi az olduğu zaman kinetik enerjinin dar kısmını biriktirip lüzumunda kullanmak prensibi pratik bir netice sağlamaz. 2.2.1. Bir Etkili Kazan Besleme Pompası Şekil 11 ve 12’de 6 atmosfer kadar buhar kazanlarını besleyen bir etkili pompa tipi görülmektedir. Krank yatağı kızıl dökümden yapılmıştır ve bilezik şeklinde yağ kanallerı vardı. Pistona gaytlik eden bir bronz gömlek silindirin içine yerleştirilmiştir. Yaylı, bronzdan bilezik ventillerin su geçit alanı oldukça büyük seçilmiştir. Basma ventilinin üst kısmı basma hava kazanı ve emme ventilinin altındaki kısımda Şekil-11: Kazan besleme pompası Şekil -12: Yan görünüş emme hava kazanı olarak kullanılır. Bu pompayı çalıştırmak için bir transmisyon şaftından gelen güç, bir kayışla pompanın 500 x 900 ölçüsündeki kasnağına verilir. 2.2.2. Emme Ventili Olmayan, Kondansatör Pompası Eğer sıcak ve su buharıyla karışık sıvılar taşınacak ise özel bir pompa konstrüksiyonuna ihtiyaç vardır. Bu gibi durumlara yağ rafinelerin de, buhar donanımlarındaki kondansatörlerde rastlanır. Bu durumlarda gelen sıvı pompaya doğru akarak gelirse bir emme ventili kullanılmaz ve şekil 13’de gösterildiği gibi iş için bir emme ventili olmayan özel bir pompa çalıştırılır. Emme ventili yerine silindirin üst tarafında bilezik şeklinde bir boşluk bırakılır. Bu boşluk borulardan gelen sıvı ile dolar ve piston en yüksek noktada iken taşar vetaşınacak olan sıvı miktarı kendi ağırlığı ile silindirin içine doğru akar ; Aşağı inmekte olan piston bilezik kanalı kapatır. Silindirin içine girmiş olan sıvı miktarı Silindirin dibindeki yaylı ventilden dışarı basılır. Kroset başlığı şeklinde yapılmış olan dalma piston uzun bir salmastra kutusu içinde hareket eder. Bu tip bir pompa yaklaşık olarak 190 dev/dak ile çalışırken 80 litre suyu yaklaşık 25 mt basma yüksekliğine verir. Şekil-13 Kondansatör Pompası 2.2.3. Düz Akımlı , Dik Diferansiyel Pompa Bu konstrüksiyon şeklinde su akımı silindire girerken, silindir içinde çıkarken yönünü ve doğrultusunu değiştirmediğinden pompanın kaybı oldukça az olmaktadır. Aynı zamanda silindirin etrafında olan döküm parçası oldukça büyük olduğundan emme hava kazanı olarak kullanılır. Silindirin üzerindeki boş döküm basma hava kazanı yerini tutar. Yalnız yaylı bir tabak ventili olarak yapılmış olan emme ventiline bakmak oldukça güçtür. Bu tip konstrüksiyonla çok uygun ve çok küçük ölçülü bir pompa yapılabilir. Bu pompa 165 dev/dak ile çalıştığı zaman dakikada 25 litre su basabilir. 2.2.4. Uzun Stroklu Diferansiyel Pompa Bu pompanın stroku oldukça uzundur; ventil kutusu özel bir konstrüksiyon parçası olarak yapılmıştır ve silindirin yan tarafına cıvatalarla bağlanır. Emme ventilini kontrol edebilmek için ventil kutusunun yanındaki kapağı açmak gerekir; basma ventiline bakmak için basma hava kazanını çıkarmak zorunda kalınır. Bu pompa, maksimum devir adedi 130 dev/dak ile çalışırken dakikada yaklaşık olarak 100 litre suyu 150 metrelik bir yüksekliğe verir. 2.2.5. İki Etkili Yatık Modern Pompalar Şekil 14 ve 15’de yaylı ventillerle yapılmış modern bir pompa görülmektedir. Bu pompada iki etkili, yatık, dilimli pistonlu bir pompadır. Pompanın pistonunda flenşli kösele ile su geçirmezlik sağlanmıştır. Pistona hareketi, çatallı bir çerçeve içinde ileri geri hareket eden çelik rot vermektedir. Rotun yatakları iki parçadan oluşmaktadır. Rot’a hareketi veren biyel, çelik dökümden yapılmıştır ve krank mekanizması ile krosete ayarlanabilen yataklarla bağlıdır. Dik silindir şeklinde olan pompanın ana parçası simetrik olarak yapılmıştır ve oldukça geniş bir su geçidi sağlar. Ventil kutusunun her iki tarafındaki boşluklar emme hava kazanı, ve basma hava kazanı için akış kanalı olarak kullanılırlar. Yaylı bilezik ventiller ikişer, ikişer bir biri üzerine konulmuşlardır. Bunların üzerindeki bir vidalı pim sökülerek her iki ventilde çıkarılabilir. Pompa 40 m. yüksekliğe 68 dev/dak ile 290 litre suyu bir dakikada basabilir. Şekil-14 İki Etkili Yatık Pompa Şekil-15 Yan Kesiti 2.2.6. İki Etkili Dik Pompalar Şekil 16’da pistonlu iki etkili bir pompa görülmektedir. Ortadan bükülmüş olan krank şaft iki yatak içinde bir tarafin emme hava kazani, ventil kutulari ve basma hava kazani vardir. Bu pompanin her iki tarafi da aynen birer , bir etkili pompa gibi çalişmaktadir. Her iki tarafin arasinda pompanin pistonu ve silindiri vardir. Baski vidalari ile sikiştirilmiş olan ventillere gerektiginde bakabilmek için her birinin yanina birer sökülüp takilabilen yan kapak yapilmiştir. Krosetin boş kismina yag doldurularak gaytlarin yaglanmasi saglanir. Bu pompa 155 dev/dak ile dönerken 60 mt. yükseklige dakikada 555 litre su verebilmektedir. Şekil-16 Iki Etkili Pistonlu Pompa 2.2.7. Ikiz Pres Pompasi Bu tip pompalar özellikle hidrolik akümülatör tesislerinde kullanilmaktadir. Bu pompa 50 atmosferlik bir basinca kadar çaliştirilirlar. Pompanin silindirleri ve bunlarin taşidiklari kroset gaytlari, içi boş bir döküm silindire civatalarla baglidir. Ventil kutusu da ayri yapilmiştir. Pistonun su geçirmezligi ise kösele ile saglanmaktadir. Krank ve kroset pompa çalişir durumdayken bir yagdanlik yardimiyla yaglanmaktadir. Pompa 120 dev/dak ile çalişirken dakikada 40 litre su basmaktadir. Yüksek basinçlarda hava su tarafindan emildiginden, pres pompalarinda basma hava kazani kullanilmasi bir fayda saglamaz. Bunun için su veriminin sürekli olmasi istenildigi yerlerde bir üçüz pompa kullanilmaktadir. 2.2.8. Bir Etkili Yuvarlak Pompa Şekil 17a ve 17b’de bir etkili yuvarlak pompa gösterilmektedir. Bu pompa kasnak ve kayışla çalıştırıldığı gibi, doğruca elektromotorla çalışan tipleri de vardır.250 dev/dak gibi oldukça yüksek bir devir ile çalışan bu pompanın piston çapı 70 mm stroku 100mm ve dakikada verdiği su miktarı da 90 litredir. Şekil-17a Bir Etkili Yuvarlak Pompa Şekil-17b Yan Görünüşü 2.2.9. Yüksek Basınçlı Diferansiyel Pompa Yaylı ventillerle yapılan yeni tip pompalardan örnek olarak bir yüksek basınçlı diferansiyel pompa görülmektedir. ( Şekil- 18 ) Bu pompada pistonun ucu sivriltilmiş olduğu gibi ventiller arasındaki bütün silindir boşluğunu da doldurur. Bu şekilde bir, piston suyun silindir içindeaz kayıpla akmasına yarar.Bu konstrüksiyon şekli ile su silindirin içinde düşey doğrultu da hareket eder yatay doğrultuda ileri geri giden pistonu takip etmez . Pompanın silindiri için suyun ters yönlerde yani ileri geri Hareket yapmaması hidrolik bakımdan verimi yükseltmek için çok faydalıdır. Şekil 18 Diferansiyel Pompa 2.2.10. Sürgülü Pompa Sürgü ile çalışan pompalardan bir örnek olmak üzere bazen su motoru bazen de pompa olarak kullanılan konstrüksiyon şekli gösterilebilir. ( Şekil-19 ) Burada silindirin dış kısmında ve her iki tarafında olmak üzere iki silindir kolu vardır. Bu piston eksenine dik kollar, eksene paralel çerçeveler içine konulmuş yatakların içinde dönebilirler. Piston çalışırken, silindir de bu kollarla hareket eder silindiri bu hareketi yaparken, silindirin kanalları değişik olarak sıra ile emme ve basma donanımlarının kanallarıyla karşılaşırlar ve bu şekilde silindirin bir kanalı ortada olan emme donanımı kanalıyla, diğer kanalı da yanda olan basma donanımı kanalıyla bağlanmış olur. Bu pompanın hareketi iki hareket olarak ayrılabilir: birincisi düşey doğrultuda aşağı yukarı bir harekettir, ikincisi ise, birinci ile aynı zamanda olan bir yatay ileri geri harekettir. Birinci hareket, silindiri ekseni etrafında oynatır ve kanalları açıp kapatır; ikincisi ise pistonun işlemesini sağlar. Burada pistonun stroku başladığı zaman, krankın yukarı doğru olan hızı büyük ve yatay hızı küçüktür; yani pistonun hızı az iken kanal çabuk açılacaktır. Şekil -19 Sürgülü Pompa Krank 90º derecelik bir açı yaptığı zaman pistonun hızı maksimumdur, kanallar tam açıktır, aynı zamanda silindirin hareketi sıfırdır. Bu pompanın etkisi aynen büyük bir eksantrisitesi olan ve eksantrikleri kranka 90º derecelik bir açı ile bağlı bulunan pistonlu bir buhar makinesindeki sürgünün etkisi gibidir. Bunun için içinde kanallar bulunan ve hareket etmeyen parçaya da sürgü denilir. Alttan gelen su basıncı silindiri yukarı doğru kaldırmaya ve silindir ile sürgüyü birbirinden ayırmaya çalıştığından her ikisinin ayrılmamasını, fakat aralarındaki sürtünmenin de az olmasını sağlamak için şekil 49’de gösterilen el tekerleği çevrilerek ayarlanır. Bu pompalarda gelen su hızlarının çok yükselmemesi için kanalın ve sürgünün ölçüler oldukça büyük olacağından, sürgü ve silindir arasındaki sürtünmeyi yenmek üzere önemli bir miktar enerji kaybolur. Bu sürtünmeyi azaltmak üzere düz sürgü yerine pistonlu sürgü de kullanılır. 2.3. ELEKTROMOTORLA ÇALIŞTIRILAN POMPALAR Normal kontrüksiyonla yapılmış olan küçük elektromotorların devirleri o kadar yüksektir ki, bunlarla bir pompa çalıştırılacağı zaman, mutlaka araya devirini düşürecek bir dişli tertibatı koymak gerekmektedir. Bir elektromotorun gücü ne kadar büyük ise devri o kadar düşük olabilir. Buna göre pompa için gerekli olan güç büyüdükçe bu gücü bir elektromotorla sağlamak imkanı artar. Hakikaten 150 beygir ve daha büyük güçlü pompa tesisleri için motor ve pompa birbirine uygun olmak şartıyla direkt kavrama ile bağlanacak şekilde yapılır. İş makinası olarak elektromotorları kullanabilmek için bir sıra pompaların devirleri yükselmiştir ve 200-300 devir dakika ile çalışan ekspres pompaları yapmışlarsa da , bu tip pompalarda ventillerin çabuk yıpranması bu yönde ilerlemeye imkan bırakmamıştır. Su tesislerinde kullanılan büyük pompalar için 120-180 devir/dakika yüksek devir sayılır. Elektromotorla işletilen su tesislerinde salmastra kutuları içeri veya dışarı doğru yapılmış, iki etkili pompalar, diferansiyel pompalar ve motora verdiği balanslı etki dolayısıyla ikiz pompalar da kullanılır. 2.3.1. İki Etkili Su Santrali Pompası Bu tip iki etkili pistonlu pompalarda kranklar 90 o’ lik bir açı ile çalışan iki etkili iki ayrı ayrı piston mevcuttur. Her iki piston birbirine kollarla yapılmış bir tertibatla bağlanmıştır. Bu konstrüksiyon şekli ile elektromotora gelen etki balanslı olur. Her bir pompanın emme donanımı da ayrı ayrıdır; her bir emme borusunun altında bulunan klapeli alt ventil kapatıldıktan sonra pompayı işletmek için basma donanımından verilecek su ile emme donanımı doldurulur. 2.3.2. Su Tesislerinde Kullanılan Elektrik Motoru İle Çalışan İkiz Diferansiyel Pompa Şekil-20 de yer altı su tesislerinde kullanılan ve direkt elektrik motoru ile çalıştırılan bir diferansiyel pompa görülmektedir. Bir birine 90 o’lik bir açı ile bağlanmış olan diferansiyel pompa direkt elektrik motorunun şaftına bağlanarak çalıştırılır. Bu pompa 3 ana parçadan yapılmıştır: En önde olan gayt yatakları ve krank yatakları; ortada olan birinci silindir ve nihayet arkada olan pompanın ikinci silindiri ve emme hava kazanının üstünde bulunan emme ventilleri. Bu üç parça birbirine flençler ve cıvatalarla bağlanmıştır. Gayt yatakları, orta parça ve emme kazanı pompanın alt kısmındaki bir bölgeye büyük cıvatalarla bağlanarak oturtulmuştur. Emme hava kazanı dik bir silindir olup; alt kısmı küre şeklindedir. Emme hava kazanının çeper kalınlıkları pompanın toplam su basma yüksekliğine dayanabilecek ölçülerle yapılmıştır. Pistonun içi boş ve hafiftir, piston krosetin her iki başına vida çekilmiş bir mil ile bağlanmıştır. Pompanın arka silindir bölgesinden ön silindir kısmına ve dışarıya su geçmemesi için salmastra kutuları konmuştur; ön silindirin su kaçırmaması ise ham flençli kösele ve hem de salmastra kutuları ile sağlanmıştır. Her iki salmastra kutusunun ortasında birer boş fatura vardır, bu boşluğa dışardan yağ basılmaktadır. Ventiller yaylı ve bir biri içine geçmiş bilezik ventilleridir. Genel olarak diferansiyel pompalar çok yüksek yerlere az miktarda su taşınacağı zamanlarda kullanılmaktadırlar. Son zamanlarda yeni yapılmakta olan su santrallerinde 300 beygir gücüne kadar olan makinalar kullanılmaktadır. Bu güçten daha büyük güçler için iki etkili iki pistonlu pompalar kullanılır. ( Şekil-21 ) 2.4. PATLAMALI MOTORLARLA ÇALIŞTIRILAN POMPALAR Benzin, gaz, ve diesel motorları da artık sık sık pompaları çalıştırmak için kullanılmaktadırlar. Fakat genel olarak bu motorlardan gelen güç, bir kayış kasnak mekanizması sayesinde pompaya verilir. Patlamalı motorlarla pompa çalıştırılırken bir kayış kullanmanın değişik faydaları bulunmaktadır; böylelikle motor çalışmaya başlarken yüksüz olarak harekete geçer; ve özellikle devir oldukça geniş sınırlar arasında değişebilir. 2.4.1. Gaz Motoru İle Çalıştırılan İki Pistonlu Santral Pompası Bu tür pompalar normal olarak 250 ve maksimum olarak ta 275 beygir gücü ile çalışmaktadır; bu pompayı çalıştıranda bir gaz motorudur. Motorun her iki tarafında, kavramalar ila doğrudan motorun şaftına bağlanabilen iki adet pompa vardır. Kavramalar çözülerek istenildiği gibi pompalardan biri veya ikisi durdurulabilir. Aynı zamanda volan üzerine tel halat ile bağlanarak bir yedek yüksek basınçlı santrefüj pompa işletme imkanı verebilmektedir. Bu tip bir pompanın dakikadaki devri 150 dev/dak olup 7m derinlikteki bir suyu 63 metre yüksekliğe kadar basabilir. Saatte bastığı su miktarı ise 600 m3 tür. Şekil-22 te pompanın konstrüksiyon parçaları gösterilmektedir. Pompa iki etkili ve iki pistonludur. Pistonlar birbirine özel bir mekanizma ile bağlıdır.Emme borusundan gelen su emme hava kazanının ortasına kadar boru ile verilir.Emme hava kazanına dalan emme borularının etrafında eklenmiş birer parça vardır. Bu parçalar gelen suyun dalgalar yaparak emme ventillerine çarpmasının önüne geçer. Pistonların ağırlığı az olması için çok hafif ve borudan yapılmışlardır. Bu borunun bir ucunda vida ile geçirilmiş bir başlık vardır. Salmastra kutusunda kösele flençleri ve kızıl madenden bilezikler su geçirmezliği sağlar. Her iki pistonu birbirine bağlayan mekanizma pompa eksenine dik çelik dökümünden ve dövme demir çubuklardan yapılmıştır. Emme ve basma ventilleri aynı ventil kutusundadır ve birbiri üzerine konulmuşlardır. Bu konstrüksiyon şekli ile su en kısa yoldan emme ventilinden basma ventiline verilmiş olur. 2.5. BUHAR MAKİNALARI İLE ÇALIŞTIRILAN POMPALAR Pompalar vasıtasız olarak buhar makineleriyle de işletilebilir. Buhar makinesiyle pompa birbirine iki değişik şekilde bağlanabilirler: a) Volanlı buhar makineleriyle çalıştırılan pompalar. b) Volansız buhar makineleriyle çalıştırılan pompalar veya direkt etkili buhar pompaları. a) Volanlı Buhar Makineleriyle Çalıştırılan Pompalar Volanlı, buhar makineleriyle çalıştırılan pompalar ufak pompa olarak kazanlara su basmak ve küçük hazneleri doldurmak için kullanıldıkları gibi aynı tipte büyük pompalar su tesislerinde ve su santrallerinde kullanılır. Kazanlara su basan pompalar daha ziyade direkt çalışan volansız buhar pompalardır. Kazana su basılırken daima kazan istim tuttuktan sonra da bir az daha su basmak zorunda kalınacağından pompanın zorlanacağı göz önünde bulundurulmalı ve ölçüleri de buna göre oldukça emniyetli seçilmelidir. Bir kazana sürekli su basacak olan pompanın devir adetleri oldukça düşüktür ve bu düşük devir adetlerini elde etmek için buhar makinesinin buhar miktarı ve dolgusu azaltılır Kazana su basan pompaların buhar makinelerinin ayarında az miktarda buhar kullanarak buharın ekspansiyonundan faydalanmak imkanı hemen hemen olmadığından, tam buhar dolguları kullanılır ve yar bu buhar miktarı ile yapılır. Bunun için burada volan önemli bir fayda vermez hatta düşük devirlerde volan olsa da krank mekanizmasının ölü noktalarında pompa durabilir ve kitleleri daha ağır olduğundan daha güç yeniden harekete geçer. Direkt etkili buhar pompaları küçük devir adedi ve büyük buhar miktarıyla çalışırlar; bunlar sürekli olarak kazana su basabilirler. Yalnız bu makineler tabii bir az daha fazla buhar sarf ederler. Direkt etkili buhar pompalarının aynı zamanda küçük alanlara sığdıklarından ve dönen parçaları olmadıklarından, gemi makine dairesi gibi dar yerlerde daha uygun olarak kullanılabilir. Orta ve büyük güçler için çalıştırılan volanlı buhar pompaları genel olarak ikiz konstrüksiyon şekil ile yapılırlar. Volanlı buhar makineleriyle çalıştırılan pompalar buhar makinesiyle pompanın bağlanış şekillerine göre ayrılırlar: Buhar makinesinin silindiri ile pompanın silindiri yan yana olabildikleri gibi arka arkaya da konulabilir. Buhar makinasının silindiri, özellikle küçük güçlü dik pompalarda yan yana yapılırlar. Bu konstrüksiyon şekli küçük bir yükseklik ve alçak bir ağırlık merkezi sağlar. 2.5.1. Volanlı Buhar Makinası İle Çalıştırılan Bir Etkili Üçüz Pompa Şekil 23a ve 23b’de bir etkili üçüz bir pompa gösterilmektedir. Her üç pompa silindiri ve bunların her birinin silindirik gaytları bir tek döküm parçasından yapılmıştır. Bu silindir bloklarının her iki ucunda ve aynı çerçeveye cıvatalarla bağlı iki buhar makinasının silindiri vardır. Kıvrılmış olan krank şaftının uçlarında ağır ve eksenel volanlar bulunduğundan pompa düşük devirle çalıştığı zaman bile su sürekli balanslı olarak basılır. Şekil 23a- Bir Etkili Üçüz Pompa Şekil 23b- Yan Kesiti Bu üçüz pompanın ventilleri özel bir ventil kutusu içerisindedir. Her bir silindirin emme ve basma ventilleri aynı pim üzerine geçirilmiştir. Ve bu pimin üst tarafında bulunan bir mekanizma ile sıkıştırılır. Bu üçüz pompada suyun basılması iyi balanslı yapılabildiğinden ayrıca bir basma hava kazanı konulmamıştır. Bu tip pompalarda buhar silindiri daima üst tarafta bulunur sıcaklıkla uzayıp kısalmada serbest kalır; pompa ise alt tarafa konularak emme yüksekliği bir miktar daha küçültülmüş olur. Krank mekanizmasının biyeli piston koluna buhar silindiri ve pompa silindirinin arasına bağlanır. Krank şaft genel olarak pompa silindirinin altında olan makine çerçevesinin üzerindeki yataklara oturtulmuştur. Şekil 24a- Ventil Kutusu Şekil 24b- Yan Kesiti 2.5.2 Worthington Kazan Besleme Dubleks Pompası Bu pompa maksimum 12 atmosferle çalışan bir kazan besleme pompasıdır. Her iki buhar silindiri, ara parça ve her iki pompa silindiri bir döküm parçasından yapılmıştır. Direkt etkili pompalarda sık kullanılan bir konstrüksiyon şekline burada rastlanıyor: pompa silindirleri, ventiller ve kutuları hepsi pistonun üzerinde bir kutuya yerleştirilmiştir. Bu pompa dakikada 125 gidiş geliş yaptığı zaman yaklaşık olarak 65 litre/dak su basar. 2.5.3. Yüksek Basınçlar İçin 2 Etkili 2 Pistonlu Dubleks Pompa Her iki pistonda birbirine putreller ve çubuktan yapılma bir mekanizma ile bağlanmıştır. Ventiller ayrı bir ventil kutusu içindedir; bu kutu pompanın ana parçasına cıvatalarla tutturulmuştur. Buhar makinası kısmı ile pompa kısmı birbirlerine 8 adet çubukla bağlıdır. 2.5.4. Ekspansiyon Sürgülü Dubleks Pompa Şekil 25 ’te bir ekspansiyon sürgülü dubleks pompa görülmektedir. Bu konstrüksiyon şeklinde de, aynen Worthington sisteminde oldugu gibi iki direkt ve iki etkili yan yana çalişan buhar silindirinin pistonlarindan biri diger silindir tertibatini işletir. Yalniz burada silindirlerin tertibatinin konstrüksiyon şekli, Worthington pompasindan tamamen farklidir. Şekil-25 Ekspansiyon Sürgülü Dubleks Pompa Bu pompalar normal buhar makinalarinin konstrüksiyonunda sik kullanilan , bir ekspansiyon sürgülü kutusu ile çalişirlar. Pistonlu buhar makinalarinda rastlanan bu sürgülü kutuda buhar dagitimi için bir ana dagitma sürgüsü ve bunun sirtinda bulunan iki spindel ile harekete geçirilebilen iki pleytten yapilmiş bir ekspansiyon sürgüsü vardir.BU ekspansiyon sürgüsü ile buhar silindirinin dolgusu ayarlanabilir. Volanli normal buhar makinalarinda dagitma sürgüsünün kolu kranka yakin ve 900’lik bir açı ile ve ekspansiyon sürgüsünün kolu yaklaşık olarak 180 0’lik bir açı ile kamalaşmıştır. 2.5.5. Mafsalsız Otomatik Tertibatlı Dubleks Pompa Piston kolu ile sürgülü kutu pistonu birbirine mafsalsız olarak bağlanmış bir pompa türüdür. Sürgülü kutunu pistonu üzerinde büyük hatveli dört yollu bir vida vardır. Pistonun ileri geri hareketi ile vidanın üzerinde bulunan bir kılıf ileri geri çevrilir. Bu kılıfın üzerindeki vida yolu ona geçen bir kol vasıtası ile sürgülü kutuyu harekete geçirir. Aynen Worthington pompasında olduğu gibi burada da buhar silindirlerinin uçlarına kadar giden kanallar vardır. 3.BÖLÜM TEK PİSTONLU BİR POMPANIN KONS. ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ 3.1. SİLİNDİR : Silindir, basıncın oluştuğu gövdedir. Sürekli olarak yorulma altındadır. Bir çok yatay pompadaki silindirler, silindir ile birlikte emme ve boşaltma ( egsoz ) manifoldlarına sahiptir. Düşey pompaların genellikle ayrı manifoldları vardır. Silindir sadece bir piston için kullanıldığında bağımsız silindir olarak adlandırılır. Bağımsız silindirler gerilmelerin yüksek olduğu yerlerde kullanılır. Homojen bir basınç elde etmek için silindirin her yerinde 1/4 -1/6 arasında bir basınç azalması olabilir. Silindirin kesişme deliğindeki basınç çift taraflı basınca veya gerilmelere bağlıdır. Bazen silindir içerisindeki bir anlık basınç tasarlanan basıncın 2-3 katı olabilir. Uygun olmayan emme basıncından dolayı sıvı içerisine gaz sıkışması olduğunda anlık basınç tasarım basıncının 4-5 katı olabilir. Döküm silindirler genellikle aşağıda görülen basınçlarla sınırlıdır. MALZEME : BASINÇ (bar ) : Dökme Demir 137 Alüminyum-Bronz 172-207 Çelik 207 Dökme silindirler Ç 3150, Ç 5350, Ç 7430, Ç 7930, ve nikel alüminyum bronzundan yapılırlar. İç delikler genellikle 207 bar ve yukarısı için en az 63 ?m yüzey kalitesine sahip olmalıdırlar. 3.2. PİSTON : Piston, basıncı oluşturan kuvveti iletir. 5 inçlik çapa kadar olan küçük pistonlar dolu malzemeden yapılırken bu boyutun üzerindeki pistonlar ağırlığın az olması için iç kısımları boşaltılarak yapılmaktadırlar. 414 bar ve daha yüksek basınçlarda kullanılan küçük çaplı pistonların muhtemel bir burkulmaya karşı kontrol edilmeleri gerekir. Piston hızları 46-107 m/s oranında değişir. Yüzey kalitesi 16 ?m, sertliği 58 HRC olur. Yapım malzemeleri ise 1020 üzerine krom kaplama Ç 1050 ,Ç 1060, Ç 1020 üzerine seramik kaplama ve dolu seramiktir. Seramik, ham petrol, orta sertlikte asit ve alkalinler için kullanılır. Pistonların kaplama malzemelerindeki problem, yüksek basınçlarda sıvının kaplama altındaki gözeneklere girmesidir. Kaplamanın altındaki basınç, piston kaplamasının soyulmasına yol açar. 3. 3. MUHAFAZA KUTUSU Pistonlu bir pompanın muhafaza kutusu; Kutu, alt ve üst burçlar, paketleme ve salmastra kutusundan oluşur. ( Şekil 26 ) Bakım kolaylığı için kolay sökülebilirdir. Şekil-26 Muhafaza kutusu Muhafaza kutusunun delik kısmı sızdırmazlık ve uzun ömür sağlaması için 63?m yüzey kalitesi ile işlenmektedir. Et kalınlığı belirlemek için, tek kasnaktaki bir gerilme kullanılır. Bu gerilme değeri 690-1380 bar arasında alınır. Burçların yüzey kaliteleri 63?m, çap boşluğu 0.02-0.05 mm arasında olmaktadır. Alt burç bazen paketin hareketini önlemek için eksenel bir pozisyonda sabitlenir. Burçlar yatak bronzu, veya Ç 1040 malzemelerinden yapılır. Muhafaza kutusu basınca ve pompalanan sıvıya bağlı olarak 3-5 halka veya paketleme ünitesi kullanabilir. Sızdırmazlık halkası genelde teflondan yapılmaktadır. Paketleme tertibatı alt kısmı ile burç arasına veya silindirin alt kısmı arasına bir yay yerleştirmek suretiyle kendi kendine ayarlanabilir hale getirilebilir. Bu düzenleme aşırı sıkmayı önleyerek paketler içerisinde yumuşak bir kuvvet dağılımı sağlar. Çift etkili bir pistonlu pompada ise muhafaza kutusunda alt ve üst burçların olmasına gerek yoktur, .çünkü piston silindir gömleği tarafından yönlendirilmektedir. Tek pistonlu pompalar muhafaza başlığı kullanmaktadır. Pistonun sızıntısı, pompa gövdesinin uzantısına giderek sürekli dolaşan yağ içerisine karışır. 3.4. SİLİNDİR GÖMLEĞİ : Silindir gömleği genellikle nikel alaşımlı paslanmaz çelikten yapılır. Boyu, pompanın strokundan biraz uzundur. Çift etkili pompalarda yüksek basınçtan düşük basınçlı tarafına sızmayı önlemek gömlek paketleme tertibatına sahiptir. Gömleğin kırılganlığından dolayı üzerine baskı gelmeyecek şekilde dizayn edilmelidir. Şekil -27 Piston yüzeyi plastikleri Şekil-28 Tek etkili piston gövdesi 3.5. VALFLER : Piston valfleri çok çeşitlidir. Hangi tipte bir valf kullanılacağı uygulamaya bağlıdır. Bir valfin ana parçaları set ( oturma yeri ) ve plakadır. Plakanın hareketi, bir yay ile kontrol edilir. Set’ in silindir veya manifold içerisine oturması için genellikle konik olarak yapılır. Koniklik setin kolayca yerleşmesini sağlar. Bazı pompalarda karşılıklı değiştirilebilirlik için aynı boyutta emme ve boşaltma valfleri kullanılır. Gerekli toplam valf alanı kazanmak için bazen valfler pistonun her tarafında parçalar halinde kullanılır. Aşağıda bazı valf malzemeleri için set ve plaka sertlikleri görülmektedir: Malzeme Plaka Set Ç 3150 30-35 38-43 Ç 5350 44-48 52-56 Ç 7430 35-40 40-45 Ç 7930 35-40 40-45 Malzeme sertlik değerleri ( HRC ) Set ve plakaların yüzey kaliteleri 32?m ‘dir. Aşagida degişik tipteki valflerin uygulama alanlari gösterlmektedir: TIP ŞEMA BASINÇ KULLANIMLARI Plaka 345 Plaka metal veya plastiktir. Kanat 690 Kimyasal madde Bilya 2069 Bilya kromla kaplidir. Geçme 414 Kimyasal Çamur 172 Çamurumsu madde NOT: A= Oturma alani B= Boşaltma alani 555.6 büyüklügünün kullanilmasinin sebebi bütün akişkanin valf içerisinden strogun yarisi sürede geçmesidir. 3.6. MANIFOLDLAR : Manifoldlar, akişkanin silindirden geçmesinden önce veya sonra dagitim için yayildigi veya toplandigi bölmelerdir. Yatay pompalarda, emme ve boşaltma manifoldlari, genellikle silindirle yekpare olarak yapilir. (Şekil-29) Bazi yatay pompalar ve dikey pompalarda sadece boşaltma manifoldu silindir ile bir bütündür. (Şekil-30) Dikey pompalarin çogunda emme ve boşaltma manifoldlari silindirden ayridir. Emme manifoldlari, flanş ile valf girişi arasinda hava sikişmalarini önlemek üzere dizayn edilirler. Bagimsiz emme manifoldlari döküm ve çelikten yapilirlar. Temiz bir akişkanin manifoldlardan geçiş hizi, emmede 0.9-1.5 m/sn ve boşaltmada ise 1.8-4.9 m/sn’ dir. Emme ve boşaltma manifold hizlari agir akişkanlarda 1.8-3 m/sn’dir. Şekil-29 Birleşik Boşaltma Manifoldu Şekil-30 Ayri Boşaltma Manifoldu Sivi içerisindeki parçaciklarin çökelmemesi için minimum hizin 1.8 m/sn olmasi gerekir. Manifoltdan geçen akişkan hizi aşagidaki formülle bulunabilir. 3.7. VALF KAPAKLARI : Valf kapaklari , silindirleri veya manifoldlari rahatsiz etmeksizin valflere ulaşilabilmesini saglar. 3.8. SILINDIR KAPAKLARI : Silindir kapaklari, yatay pompalarda piston ve silindirlere ulaşilabilmesini saglar. ( Şekil-29, Şekil-30, Şekil-31) Şekil-31 Piston Başi Tasarimi 3.9. GÜÇ UCU : Güç ucu, krank mili, biyel kolu, piston başi, yataklar ve silindirden oluşmaktadir. ( Şekil-32, Şekil-33) Şekil--32 Yatay Pompa Güç Çikişi Şekil-33 Dikey Pompa güç Çikişi 3.10. GÖVDE : Gövde, silindir yükünü ve torkunu absorbe eder. Dikey pompalarda, bir diş kutu ile birlikte gövde basma gerilmesi altindadir. (Şekil-33) Yatay tek etkili pompalarda gövde çekme gerilmesi altindadir. (Şekil-32) Gövde, genellikle ince taneli dökme demirden yapilirlar. Içerisinde kati maddeler, olan sivilari taşiyan pompalarin gövdesi degişik konumlarda hareketli parçalara göre tasarlanirlar, bu pompalar çelikten yapilir ve gövde atmosfere açiktir. Çalişma alani, gövde içerisindeki çalişan parçalara zararli oldugunda ve bronz yataklara korozyon etkisi durumlarinda, gövde sürekli olarak azot ile korunabilir. 3.11. KRANK MILI : Krank millerinin konstrüksiyonu pompanin güç çikişina ve tasarimina bagli olarak degişiklik göstermektedir. Yatay pompalarda, krank milleri genellikle çelik veya dökme demirdir. Dikey pompalarda ise dövme çelik veya kütük halindeki malzemeden talaşli üretim ile imal edilirler.

Listeye Geri Dön